Lúc chưa biết về Thiền, tôi cũng như các bạn trẻ khác ôm một bầu nhiệt huyết với lòng háo hức khám phá cuộc đời. Nhưng cuộc đời khắc nhiệt đã cho ta bao nhiêu là thất bại, khi đó mới nhận ra mình đang nhìn cuộc đời một cách phiến diện, càng cố gắng càng gây thêm phiền não cho mình và cho người mà thôi.

Tôi xin kể ra đây một câu chuyện, dù nó không mới nhưng đầy ý nghĩa: Có một cậu bé nọ tính tình nóng nảy gặp chuyện gì không vừa ý thì phản ứng giận dữ là tổn thương tới rất nhiều người xung quanh. Mẹ cậu là một người trầm tĩnh và thương con, bà nói: “Con à, từ nay mỗi khi con giận dữ thì hãy đóng một cái đinh lên hàng rào sau nhà”. Cậu bé nghe lời và ngày đầu tiên cậu đã đóng 37 cái đinh. Nhận thấy như vậy là nhiều, cậu cố gắng bình tĩnh khi gặp chuyện, nên số đinh đóng giảm dần, tới một ngày cậu không còn phải đóng cái nào nữa. Cậu tới gặp mẹ thì bà nói: “Tốt lắm con trai, vậy từ nay mỗi ngày con không giận dữ, oán ghét thì hãy nhổ một cái đinh mà con đã đóng”. Số đinh cứ giảm dần tới một ngày trên hàng rào đinh đã được nhổ hết. Lúc này, bà mẹ cùng con trai tới bên hàng rào, chỉ những lỗ do đinh để lại bà nói: “Tuy con đã nhổ hết đinh nhưng vẫn còn để lại dấu vết trên hàng rào như những tổn thương mà con để lại trong lòng con và mọi người khi giận dữ”.

Chúng ta cũng như cậu bé kia, với bản tình hiếu thắng và những quan điểm sai lầm nhưng luôn cho mình là đúng nên muốn mọi thứ thay đổi như ý mình. Thật giống như những ông thầy bói đi xem voi, nhưng khác là con voi ở đây vô hình và khó nhận biết hơn. Khi tâm bị xao động như ly nước bị khuấy đục lên khiến ta không thể nhìn thấy thứ gì bên trong. Bản chất của nước là trong mát và thanh khiết cho nên chỉ cần để ly nước đó lặng yên thì nó sẽ tự lắng xuống giúp ta nhìn rõ cả đáy nước.

Chúng ta hãy để các cảm xúc lắng dịu để nhìn vào bên trong nhận rõ thực tại trong tâm mình. Ta luôn rất sợ cô đơn nên luôn hướng tâm ra bên ngoài tìm các thú vui để có sự an ổn nhưng tất cả chỉ là giả tạm, nhất thời. Sau những cuộc vui ta lại thấy sự mệt mỏi cũng như trống vắng trong tâm hồn. Chỉ có bình yên nội tâm là thanh khiết và lâu bền như dòng suối tuôn chảy bất tận.

Thiền mang lại cho ta cái nhìn đúng đắn về cuộc đời, sự an bình tĩnh lặng trước giông bão của cuộc đời. Vậy Thiền là gì? Đó là sự chánh niệm để nhìn sự vật như nó đang là ở giây phút hiện tại. Điều đó nghe thì giản đơn nhưng để thực hành nó thì ta phải trải qua một con đường dài với sự cố gắng và kiên nhẫn.

Tâm ta luôn hiếu đuộng như khỉ chuyền cành, trong mọi Sát-na nó hoạt động không ngừng, khi thì nhớ về quá khứ khi thì lo lắng về tương lai mà hiếm khi sống trọn vẹn với giây phút hiện tại. Có đôi lúc, tôi cảm giác dòng suy nghĩ như đang diễn một slide hỗn độn trước mắt. Khi nhìn rõ nó ta thấy tâm ta đầy bất an và sự giận dữ vì mọi thứ thường xảy ra không theo như ý của ta. Khi ấy ta phản ứng mù quáng theo bản năng rồi tới lúc nhận ra rằng mình đã đóng những cái đinh phiền não trên hàng rào cuộc đời. Lúc sự việc chưa xảy ra ta có thể kiềm chế nhưng khi giận dữ bùng lên ta lại trôi theo dòng phản ứng của nó.

Khi ta bình tĩnh quán xét sự việc để thấy lợi và hại của nó thì ta sẽ bình tâm và sáng suốt để giải quyết nó. Một việc đã thấy rõ chân tướng thì việc giải quyết nó chỉ là vấn đề thời gian. Thiền cho ta đủ sự tĩnh lặng và thời gian để nhận thấy rằng khi ta phát sinh những cảm xúc thiên lệch thì với mọi việc ta là người có lỗi chứ không phải cuộc đời hay mọi người bất công với ta. Khi ra trời nắng ta không thể trách nó tại sao nắng như vậy mà phải tự thay đổi để thích nghi, nếu không muốn nắng ta có thể đội nón hoặc che dù. Những thứ gì trải qua khó khăn mà đạt được thì sẽ khiến ta biết rõ giá trị mà trân trọng nó. Cái nhìn đúng cho ta sự bình tĩnh nhìn sự việc khách quan chứ không đánh giá, phán xét vì như vậy là đã lồng vào nó sự thiên lệch đầy vị kỉ.

Sự bất an và giẫn dữ sẽ không còn trong tâm nếu ta có cái nhìn đúng đắn và sự bình tâm. Ví như có người đi đường ban đêm nhìn sợi dây cứ ngỡ là con rắn, người đó sẽ rất lo lắng và tức giận vì không thể đi qua chỗ nó đang nằm nhưng tới khi trời sáng nhận rõ đó chỉ là sợi dây thì mọi lo lắng ưu phiền sẽ tự khắc mất đi. Ta phiền não vì đồng hóa ta với cảm xúc, những việc xảy ra trong đời ta thường gắn cho nó sự yêu thích hay ghét bỏ. Khi gặp việc yêu thích thì ta bám víu còn những thứ không thích thì sẽ giận dữ. Khi bỏ qua được những sự bám chấp đó thì ta sẽ bình tĩnh đón nhận mọi thứ.

Thiền đưa con người ta hướng tới Chân Thiện Mỹ. Khi hiểu rõ mình, mình mới hiểu được mọi người và cuộc đời. Khi đó cuộc sống ta sẽ an vui và hạnh phúc. Đó cũng là con đường mà trước đây Đức Phật đã tìm ra để thoát mọi đau khổ.

Xin mượn bài thơ thiền thay lời kết:

                    Trí tuệ như trăng sáng giữa trời

                    Bao trùm thiên hạ, chiếu muôn nơi

                    Muốn tìm được nó đừng phân biệt

                    Cả rừng phong hay là phong rơi.

(Kiều Phù)

Viên Thành Nguyễn Ngọc Hưng